Yapı akustiği, binalarda ses yalıtımı konularını inceleyen bilim dalıdır. Ses yalıtımı, yapı birimleri arası mahremiyet ve gürültüden korunma gibi nedenlerle yapı elemanı detayları ile sağlanması gereken bir kriterdir. 31 Mayıs 2018 tarihi itibariyle yürürlüğe giren “Binaların gürültüye karşı korunması hakkında yönetmelik” ile 7 kattan fazla konutlar ile 2000 m2 ‘nin üzerindeki tüm yapılarda en az “C” akustik performans sınıfının sağlanması beklenecektir. Yönetmeliğin en önemli amacı yapı elemanları detaylandırmasında akustik gerekliliklerin de tasarım kalemi olarak mimari projeye eklenmesidir. Mimari projelerde Ruhsat aşamasında istenen akustik rapor D1 sertifikalı uzmanlarca hazırlanmaktadır. Yapı akustiği konusunda projelerinizi en verimli şekilde yönlendirmek için mimar akustik uzmanlarının seçilmesi projenin daha iyi anlaşılması ve doğru kararlarla detayların çözümlenmesi için önerilmektedir.
Ses yalıtımı hava doğuşlu seslerle birlikte darbe ve mekanik ekipmanlardan kaynaklanan seslerin de hesaba katılarak yapı tipine ve odaların sese karşı hassasiyetine göre özenle detaylandırılması gereken bir konudur. Binalarda ses yalıtımı temel olarak;
Ses yalıtımı konuları yapıların kullanım amacına göre farklı parametreler içerir ve akustik uzmanlarınca kriterler belirlenir. Yapı elemanları kesitleri ve bağlantı detayları bu kriterlere göre seçilir ve mimari uygulama projesine aktarılır. Mimari proje detaylarına hakim mimar akustik uzmanı bu konuda projeye en kısa sürede hakim olarak mahal kullanım amaçlarına ve yönetmelik gereklerine hakim olarak mimari projede minimum değişiklikle çözümler üretir ve sunar.
Yapı akustiği raporu, diğer adıyla akustik rapor hazırlanırken disiplinli ve titiz bir çalışmayı gerektiren belirli bir düzene göre geliştirilir. Mimarın konsept tasarım aşamasından itibaren ses yalıtımı konularında asgari bilgiye sahip olması özellikle gürültü kaynağı olabilecek hacimlerle ilgili tasarım aşamasından önlemler alması hem proje sürecini kısaltacak hem de proje maliyetini kayda değer ölçülerde azaltacaktır. Bu sebeple mimarın projenin başından itibaren bir akustik uzmanla çalışması önerilmektedir.
Mimari projede yapı akustiği tasarımı, diğer bir deyişle yapı elemanlarının ses yalıtmı performanslarına göre seçilerek akustik konforun sağlanması konusu konsept aşamasından itibaren dikkate alınması gereken bir konudur. Mimari proje taslak aşamasında iken mahallerin komşulukları ve ses yalıtımı konusunda alınabilecek önlemler dikkate alınarak proje geliştirilirse hem maliyet yönünden daha az detay ile yalıtım sağlanacak hem de proje sürecinin kısaltılması sağlanacaktır.
Çevresel gürültü konusu mimari projenin konsept tasarımı yapılırken gürültü kaynağının konumuna göre binanın yöneliminin belirlenmesi, binanın şeklinin ve yerinin gürültü kaynağına göre belirlenmesi gerekir. Örneğin gürültü kaynağı yönündeki cephede daha az pencere ihtiyacı olan mahallerin çözümlenmesi ve binanın sesin yankılanmasını engelleyerek şekillenmesi gibi. Bu konular konsept aşamasında dikkate alındığında projenin ilerleyen aşamalarında cephe elemanlarının ses yalıtımı değerlerini sağlamaları için gereken detayları azalacak dolayısı ile zaman ve maliyet tasarrufu sağlanmış olacaktır.
Mimari projenin şematik anahtar planları hazırlanır ve mahaller gürültü hassasiyetine göre renklendirilir. Hacimler arasındaki yapı elemanları projeye uygun olarak kodlandırılır.
Anahtar planlarda belirtilen gürültü hassasiyetine göre ayrılmış mahaller arasındaki yapı elemanlarının yönetmelikte belirtilen kriterlere göre sağlaması gereken değerler belirtilir. Bu değerler dış cephede yapının gürültü kaynağına göre yönüne, pencere açıklıklarının boyutlarına göre, bina kat sayısı değişkenlik gösterebilir. Yapının iç elemanları arasında ise gürültü hassasiyetine, hacim içinde gürültü kaynağı olması durumuna göre ya da bağımsız birimler arasındaki kriterlere göre değişkenlik gösterebilir. Bu aşamadaki her farklılaşan detay proje maliyetini ve yapım sürecini artıracağından optimum çözümler üretilmesi elzemdir. Bu nedenle akustik uzmanının deneyimi ve bilgi birikiminin projeyi tüm yönleriyle düşünerek çözümlemesi için yeterli olması gerekir.
Yapı elemanı seçimi yönetmelikte istenen kriterlere uygun olarak projede kullanılan malzemelerin detaylandırılması ve projeye uygun yerleştirilmesi aşamasıdır. Yerel piyasada bulunan malzeme kalınlıkları, yoğunlukları ve boyutları bu aşamadaki seçimlerin yapılmasında belirleyicidir. Ülkemizde üretilen birçok yapı malzemesinin ses yalıtım değerlerinin ölçüm sonuçları bulunmadığından hesap yöntemiyle ya da benzer uluslararası malzemelerin ölçüm sonuçları kullanılarak akustik rapor oluşturulmaktadır. Bu durum da şantiye aşamasında detayların uygulanması ile ilgili birçok riskle birlikte proje aşamasındaki belirsizlikleri de ekleyerek akustik raporun güvenirliğini azaltmaktadır.
SDA Mimarlık ve Danışmanlık literatür bilgisi, hesap sonuçları ve ölçüm sonuçlarını karşılaştırmalı olarak özenle değerlendirmekte ve en güvenilir yapı elemanı kesiti veri tabanını oluşturmaktadır. Bu verit tabanını BIM tabanlı çizim programlarıyla uyumlu hale getirecek bir AR-GE çalışması yürütmektedir. Yakında bu veri tabanını web sitesi üzerinden ulaşılabilir ve projelerde kullanılabilir hale getirecektir. Böylece mimarların konsept tasarım aşamasından itibaren ses yalıtımı konusunu projelerinde uygulayabilecekleri, akustik uzmanlarının kaynak olarak kullanabilecekleri ve kontrol ekiplerinin de akustik rapor kontrolü aşamasında yararlanabilecekleri yerli bir platform oluşturulacaktır.
Her mahalin akustik konfor koşullarını sağlaması için gerekli çınlama (reverberasyon) süreleri yönetmelikte belirtilmiştir. Normal kullanım alanlarının ofis, sınıf, oturma odası, muayene odası gibi küçük hacimlerin çınlama süresi değerleri oda içerindeki yapı elemanlarının bitiş malzemelerinin ses yutuculuk değerlerine göre kolayca belirlenebilmekte ve ses yalıtımına etkisi hesaplanabilmektedir. Özellikle mekanik odalar gibi gürültü kaynağı içeren mahallerde gürültünün kaynakta azaltılması için çınlama sürelerinin kontrolü kritik önem taşımaktadır.
Hacimler büyüdükçe yönetmelikte yer alan değerlerin yetersiz olacağı da aşikardır. Hacmi büyük olan spor salonları, kütüphaneler, konser ve konferans salonları gibi mahallerde simülasyon yöntemiyle çınlama sürelerinin hesaplanması ve kontrol edilmesi gerekmektedir.
Yapı içerisinde bulunan bazı mahaller doğrudan gürültü kaynağı olabilir. Bunlar mekanik odalar, asansör şaftları, jeneratör odaları, müzik odaları gibi hacimler olabileceği gibi fabrikalar ve sanayi yapıları gibi doğrudan diğer binalar için bir gürültü kaynağı olabilir. Gürültünün hacmin içinde azaltılabilmesi için hem çınlama süresi kontrolü hem de ses yalıtımı kontrolü birlikte düşünülmelidir. Hacim içerisindeki ses yutucu yüzeyler artırılırken yapı elemanı kesitleri ve detayları da kriterlere uygun yüksek ses yalıtım değerlerine göre seçilmelidir.
Mekanik ekipman gürültüsü hava doğuşlu sesin yalıtımı ve ses yutucu yüzeyler kullanılarak çınlama sürelerinin düşürülmesinin yanında darbe doğuşlu gürültüye de sebep olmaktadırlar. Ekipmanların ses gücü düzeylerinin hesaplanarak döşemede yüzer döşemeler yapılarak yapının taşıyıcı sisteminden hacmin yalıtılması de titreşim önleyici ayaklar ile titreşimin de engellenmesi gerekmektedir.
Projede kullanılan yapı elemanlarının ses yalıtımı performansları ve çınlama süreleri değerlendirilir ve projede kriterleri sağlamayan yapı elemanları için alternatif yapı elemanları önerilir. Akustik raporda çevresel gürülltü verileri, anahtar planlar, hedef kriterler-sağlayan ve sağlamayan yapı elemanları, öneri yapı elemanları ve ses yalıtım değerleri, hacimlerin çınlama süreleri mekanik odalarda alınan önlemler ayrı ayrı detaylı olarak verilir. Önerilen yapı elemanlarının katmanları ile birleşim noktalarında kullanılması gereken detaylar mutlaka belirtilir.